CRÓNICA DA MESA REDONDA: OPORTUNIDADES DA CUSTODIA URBANA PARA A RECUPERACIÓN DE ESPAZOS

Por David López Folgueira, bolseiro da Oficina de Medio Ambiente da UDC

Esta interesante e completa xornada desenvolveuse na mañá do 27 de novembro, en horario de 10:45 a 14:30 horas, con boa acollida, contando coa asistencia dunhas 40 persoas, completando o Salón de Actos do CICA. 

Presentáronse diversas experiencias de custodia do territorio, que consiste nunha nova corrente de custodia urbana. A custodia é un conxunto de estratexias que pretenden implicar ás persoas na conservación e o bo uso dos valores e recursos naturais, culturais e paisaxísticos.

Os obxectivos desta mesa redonda foron coñecer a custodia como ferramenta para a conservación do medio, poñer en valor o Monte da Fraga e promocionar actividades de voluntariado no mesmo. 

A experiencia de custodia de Fragas do Mandeo. Fernando Bandín, Fundación Fragas do Mandeo.

Ilustración 1, Fernando Bandín, Fundación Fragas do Mandeo.

Nesta presentación, o presidente da Fundación Fragas do Mandeo, Fernando, expuxo as problemáticas existentes na contorna das Fragas do Mandeo, como o fenómeno erosivo da corta de eucaliptais, a perda de biodiversidade (en especial a de invertebrados de auga doce) e a existencia de especias exóticas e invasoras.

A Fundación actúa baixo a figura de custodia do territorio, organizando e participando en diversas campañas como por exemplo: Campaña de reserva de anfibios, campaña Lago de Sobrado, campaña de eliminación de especies exóticas invasoras, campaña de litoral e ríos, entre outras.

A custodia do territorio: Unha ferramenta para implicar a cidadanía na conservación de espazos urbanos. Guillem Bagaria, Técnico de proxectos da Xarxa per a la Conservació de la Natura (XCN), explicou por videoconferencia en qué consiste e cómo usar esta ferramenta para a conservación do medio implicando á sociedade. 

Guillem mostrou a custodia como sistema de responsabilidade social, mais aló do ámbito administrativo, con implicación de universidades, cidadanía e propietarios/as. Seguindo o modelo de implicación cidadá. Proponse que o 45% do territorio sexa comunal ou público, sendo as administracións quen xestionen, por exemplo ca figura de custodia apoiando económicamente. 

Desde a Xarxa presentouse o exemplo de El Sat de la Foixarda, propiedade do Concello de Barcelona, espazo emblemático de 1 hectárea. É unha finca forestal cunha zona húmida interesante para a flora e fauna pero que presenta flora de especies exóticas e invasoras (EEI). Como obxectivos márcase a ordenación e limpeza do espazo, conseguir un humidal con auga de calidade todo o ano, potenciar a flora e fauna autóctona e facilitar a visibilidade exterior do espazo para un uso e participación da cidadanía. Isto conseguirase coa recuperación de espazos, a eliminación de EEI, construción de infraestruturas que faciliten a visita do lugar e facer un plan de seguimento prolongado no tempo.

Ciencia cidadá. Cosme Damián Romay. Investigador departamento de bioloxía UDC/GIBE-GN HÁBITAT.

Ilustración 2, Cosme Damián Romay Investigador departamento de bioloxía UDC/GIBE-GN HÁBITAT.

Poñendo en valor a chamada ciencia cidadá pódense obter datos moi útiles para a ciencia. Facilitar a posta en práctica e participación pública na investigación científica achegará o coñecemento da natureza a cidadanía.

Damián fixo fincapé na importancia de seguir unha metodoloxía e un rigor na toma de datos, para obter resultados de confianza. Logo, só se precisará interese e motivación para realizar as xornadas de campo. 

Unha problemática é o traballo post-campo, a análise dos datos recollidos que grazas ao uso de novas tecnoloxías e ferramentas online queda resolto. Uns exemplos citados destas ferramentas foron: Biodeversidade.eu;  Biodiversidadvirtual; Natusfera; Artportalen; Ebird; Eurobirdportal.

A posta en valor da paisaxe no campus da UDC. Cristina Fontán, profesora do Grao de Paisaxe da UDC.

Ilustración 3, Cristina García Fontán, profesora grao de paisaxe UDC.

Fíxose unha primeira análise da contorna dos Campus da Coruña, entre o castro celta e o núcleo de O Castro, e a evolución dos distintos plans parciais para o campus dende a súa concepción. Cómo foi crecendo a dimensión das propostas a como foi o resultado, dende a eliminación do río ata a intención de actuación paisaxística que ao final non se produce, e a problemática das expropiacións de terreos privados.

Móstranse os traballos feitos polo alumnado do grao de paisaxe onde destaca o interese polos camiños tradicionais e a modificación urbanística con única prioridade o tráfico rodado e esquecendo a parte social e adaptación a unha aldea preexistente. 

Monte da Fraga. Proxectos de custodia ADEGA. Ramsés Pérez e María R. Lafuente. Asociación ecoloxista ADEGA.

Ilustración 4 e 5, Ramsés Pérez e María R. Lafuente. Asociación ecoloxista ADEGA.

A custodia do territorio é una nova e crecente estratexia de conservación que compromete a donos de parcelas ou terreos coa administración, ONGs ou colectivos  a prol da conservación natural para a conservación e protección do territorio mediante contratos verbais ou escritos. Unhas das dificultades que se encontra no territorio de Galicia é a diversidade e número de parcelas con distintos propietarios, o que dificulta a actuación.

ADEGA comezou no ano 2008 con iniciativas de custodia como a de Proxecto Castieixas, Charcas con vida (para a recuperación de charcas), Proxecto Tea, Custodia fluvial do rio Ulla e o Lérez, Eira de Xoana, entre outras.

Entre todas elas detallouse o exemplo do Monte da Fraga, debido á ligazón coa UDC. A historia de este monte comezou no 2006, ano no que se talaron os eucaliptos do terreo, e a partir do que se comezaron as tarefas de restauración, desenvolvendo reforestacións con frondosas autóctonas das fragas galegas e o bosque atlántico, promovendo a educación e voluntariado ambiental, levando a investigación asociada ao departamento de Botánica da Facultade de Ciencias, entre outras. 

Na actualidade no Monte da Fraga pode seguirse un roteiro autoguiado, con códigos QR e un panel informativo, co obxectivo de promover un espazo de esparcemento para a comunidade universitaria e demais cidadanía. Conta con unha charca construída para mellorar a biodiversidade e promover a conservación de anfibios, e na área do Monte inclúese tamén unha planta piloto de depuración de augas por humidal, e unha pequena horta urbana ligada a área de compostaxe que recolle os restos do comedor da Facultade de Ciencias.

Ademais, cada ano se fan chamamentos de voluntariado para a eliminación de flora exótica invasora, para reforestacións participativas, entre outras.

As perspectivas de futuro pasan por continuar coas actividades e divulgar, aumentar o número de persoas usuarias e voluntariado e realizar proxectos de inventariado, censos e xestión dun plan de seguimento.

Natureza e sociedade: experiencias na cidade da Coruña. Andrés Pereira, GN Hábitat.

Ilustración 6, Andrés Pereira, GN Hábitat.

Dentro das actividades de GN Hábitat encontramos a xestión, coordinación e colaboración con ADEGA no Monte da Fraga, estudio e inventariado de datos históricos e a súa divulgación.

Andrés expuxo o Proxecto no entorno da Torre de Hércules, no que se desenvolven roteiros para achegar a riqueza de biodiversidade á cidadanía. O proxecto ten como principal obxectivo recuperar as zonas alteradas, especialmente por especies invasoras, mellorar as condicións naturais e a implicación da cidadanía. Para iso analízase a zona de traballo, fanse accións de xestión e coordinación e finalmente execútanse as actividades. Os resultados obtidos foron moi positivos, despois de 11 xornadas e ter actuado en localizacións distintas: 266 persoas participantes e retirada de 122,5 metros cúbicos (21.3Tn) de especies exóticas e invasoras.

Os traballos seguen continuando e precisan dun efectivo plan de control e seguemento, animando á participación nestas actividades de voluntariado, tanto de forma individual como en grupo.

Ao remate da xornada, fíxose unha posta en común, reflexionando e sintetizando o falado ao longo da mañá, que foi enriquecedora e da que xurdiron ideas de participación en conxunto entre as entidades e para desenvolver na UDC.

Ilustración 7, Reflexións e posta en común.

Ilustracións 8 e 9. Persoas asistentes á xornada, e descanso-café.